خدمات فنی و مهندسی و آموزشی

مرخصی عبارت است از حقی که برای کارگر در ترک کار برای روزهای غیرتعطیل در نظر گرفته شده است.
برای همه ما پیش می آید که به سبب بیماری و یا کارهای پیش بینی شده و یا پیش بینی نشده شخصی ناچاریم محل کار را برای مدتی ترک کنیم؛ در این حالت اگر ترک کار به سبب اموری غیر از بیماری باشد، نوع مرخصی استحقاقی و اگر به دلیل وقوع بیماری باشد، نوع مرخصی استعلاجی نامیده می شود.

این حق که از دیرباز برای کارگر و کارمند به رسمیت شناخته شده، در قانون کار جمهوری اسلامی ایران مورد تاکید قرار گرفته است.
ماده ۶۴ قانون کار، مدت مرخصی استحقاقی سالانه برای یک کارگر را در مجموع یک ماه در نظر گرفته است. این رقم به صورت ماهانه معادل ۲/۵ روز خواهد بود.
کارگران می توانند تنها ۹ روز از این یک ماه را به عنوان ذخیره و برای دریافت مزد اضافه در نظر بگیرند و در صورتی که در طول یک سال از این یک ماه استفاده نکنند - به استثنای همان ۹ روز - حق آن ها در مورد بقیه روزهای باقی مانده از بین خواهد رفت.

مشاغل سخت و زیان آور
در مشاغل سخت و زیان آور که در قسمت های قبل به موضوع آن اشاره کردیم، میزان مرخصی استحقاقی افزایش می یابد و به ۵ هفته در سال (تقریبا ۳ روز در ماه) می رسد.
با این حال ماده ۶۵ قانون کار تصریح دارد که حتی الامکان در مورد این مشاغل استفاده از مرخصی باید در دو نوبت در طول سال صورت گیرد.

دیگر مرخصی های استحقاقی
علاوه بر آن چه تاکنون گفتیم، قانون کار در مواردی برای کارگر مرخصی اضافه بر استحقاق وی در نظر گرفته، که میزان این مرخصی ۳ روز است (ماده ۷۲) و در دو حالت به کارگر تعلق خواهد گرفت:
۱ - ازدواج دائم
۲ - فوت همسر، پدر، مادر و فرزند
توجه داشته باشید که این سه روز مرخصی با مزد - مانند روزهای تعطیل - در نظر گرفته شده است و از میزان مرخصی استحقاقی کارگر کم نخواهد شد. در همین جا لازم است اشاره کنیم که تاریخ استفاده از مرخصی با توافق کارگر و کارفرما تعیین می شود و در صورت اختلاف بین این دو - که معمولا کمتر پیش می آید - مرجع رسیدگی اداره کار خواهد بود.

مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق، حالتی است که کارگر قرار است در آن بیش از حد متعارف کارگاه را ترک کند. در این حالت شرایط کلی این نوع مرخصی با توافق کتبی میان کارگر و کارفرما و یا نمایندگان قانونی آن ها مشخص می شود و انجام می پذیرد. علاوه بر این ها ماده ۶۷ قانون کار به کارگر اجازه می دهد که در طول دوران خدمت یک بار برای انجام فریضه حج واجب از یک ماه مرخصی استفاده کند. این یک ماه می تواند بدون حقوق، و یا در صورت دارا بودن مرخصی استحقاقی با حقوق و یا توامان باشد.

مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی به منظور بهبود بیماری به کارگر تعلق می گیرد. تفاوت عمده این مرخصی با نوع استحقاقی آن در این است که در این حالت پرداخت کننده مزد ایام بیماری، سازمان تامین اجتماعی، و نه کارفرما خواهد بود. در این حالت بیمار باید با مراجعه به شعب درمانی سازمان تامین اجتماعی مراحل قانونی را برای دریافت حقوق سپری کند. بر اساس ماده ۷۴ قانون کار مدت ایام بیماری که به تایید سازمان تامین اجتماعی رسیده باشد، جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگر منظور خواهد شد.

مرخصی ایام بارداری
یکی از انواع مرخصی های استعلاجی، مرخصی ایام بارداری است که بانوان باردار در مجموع می توانند از ۶ ماه مرخصی ایام بارداری استفاده کنند که حتی الامکان ۴۵ روز از این مرخصی باید پس از زایمان مورد استفاده قرار گیرد.دوران این مرخصی جزو سوابق خدمتی و بازنشستگی منظور خواهد شد.
در سال ۱۳۸۱ ( ۲۹ دی ماه) مصوبه ای توسط هیئت وزیران به تصویب رسید که بر اساس اختیارات ماده ۱۹۱ قانون کار، برخی از بندهای قانون کار را برای کارگاه های با کمتر از ۱۰ نفر کارگر، به صورت موقت به حالت تعلیق در آورده و یا در آن ها تغییر ایجاد می کرد.
یکی از مواردی که در این تغییر اعمال شد، کاهش میزان مرخصی برای این کارگاه هاست. به این ترتیب که مرخصی استحقاقی به ۲۱ روز در سال برای مشاغل عادی و برای مشاغل زیان آور به  ۲۴ روز کاهش یافت. کارگر فقط می توانست ۵ روز مرخصی را در سال ذخیره کند و در مواردی که ۳ روز مرخصی اضافه برای کارگران در نظر گرفته شده، این میزان به یک روز کاهش یافته بود.
این مصوبه از زمان تصویب برای ۳ سال لازم الاجرا بود که در سال ۱۳۸۴ برای مدت ۳ سال دیگر تمدید شد. با به پایان رسیدن دوران تمدید، این مصوبه مجددا تمدید نشد، و با منقضی شدن دوران آن در مورخ ۱۷/۱۰/۱۳۸۷ خود به خود از درجه اعتبار ساقط شد و در حال حاضر دیگر قابل اجرا نیست.